به گزارش ما آنلاین، کاوه بهبهانی، پژوهشگر فلسفه در مقاله‌ای با عنوان «دوستی به شیوۀ هومو اکونومیکوس» که در شماره ١٤٤ ماهنامه مدیریت ارتباطات منتشر شد، معتقد است:
یک آزمایش فکری: فرض کنید به کسی دل داده‌اید یا او را دوست خود می‌دانید و به هر دلیل پیوندی دوستانه میان شما شکل گرفته است. اما از بخت بد روزگار برخی از ویژگی‌های کردار و پندار (و حتی اگر مهم است ظاهر و قیافۀ او) را نمی‌پسندید. آیا می‌توان دوست را جایگزین دوست بهتری کرد؟ البته برای این کار منع عقلی و محال منطقی که وجود ندارد. ولی پرسش این است که آیا در جامعۀ کنونی، مردم دوست را جایگزین می‌کنند یا آن را اساساً جایگزین‌پذیر می‌دانند؟ اگر کس دیگری پیدا شود که همۀ محاسن و فضایل دوست قبلی را دارد، به‌علاوۀ چند حُسن بیشتر و چند عیب کمتر، آیا دوست قبلی را می‌توان جایگزین این آدم تازه کرد و دوستی تازه‌ای پی ریخت؟ آیا باید چنین کرد؟
بگذارید به پیروی از پاره‌ای فیلسوفان اسم این خاصیت را بگذاریم جایگزین‌پذیری (fungibility). یک تراول‌چک پنجاه هزار تومانی را می‌توان با یک تراول‌چک پنجاه هزار تومانی دیگر معاوضه کرد، بی‌آنکه متضرر شد و البته سهل است که می‌توان تراول‌چک پنجاه هزار تومانی را با تراول‌چک صد هزار تومانی تاخت زد و سود برد. دوست چه؟ دوست بدتر با دوست بهتر (یا دوست خوب با دوست بهتر) جایگزین‌پذیر است؟
برخی فیلسوفان گفته‌اند که دوستی (برخلاف تراول‌چک) رابطۀ میان دو «کس» است، نه دو «چیز». چیزها ابزار و آلت‌اند و تعویض‌پذیر، ولی کسان، غایت‌اند و تعویض‌ناپذیر. دیگرانی گفته‌اند آنچه مقوم دوستی است تاریخچه و پیشینۀ آن است. آنچه در درازنای زمانِ دوستی بر دو دوست گذشته یا پیشینۀ مشترکی که با هم ساخته‌اند یگانه و منحصربه‌فرد است. همین پیشینۀ یکتاست که جایگزین‌ناپذیر است و با تعویض دوست به دست نمی‌آید. باز برخی می‌گویند دوستی مجموعه‌ای از خصایل و محاسن نیست که با مجموعۀ دیگری از خصایل و محاسن تعویض شود. کلّ، همیشه چیزی بیش از اجزای سازنده‌اش دارد و این کلّیت دوست است که به سلیقۀ دوست خوش می‌نشیند و این کلّیت، منحصربه‌فرد و تعویض‌ناپذیر است.
من اما بر این باورم که جایگزین‌پذیری دوستی و رفاقت، به‌تعبیری که پیش‌تر آوردیم، در روزگار ما در مقایسه با روزگار پیشینیان، از جمله روزگاری که دوستی‌شناسان بزرگی چون «ارسطو» و «مونتنی» و «سعدی» شیرازی در آن می‌زیسته‌اند، ساده‌تر و گسترده‌تر شده است، چراکه شرایط جایگزین کردنِ دوست در جهان ما فراهم‌تر است.
متن کامل این مقاله در شماره ١٤٤ ماهنامه مدیریت ارتباطات منتشر شده است.
انتهای پیام
